એપીલેપ્સી, જેને સામાન્ય ભાષામાં આંચકી અથવા વાઈ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે, તે મગજનો એક ક્રોનિક રોગ છે જે વિશ્વભરમાં લાખો લોકોને અસર કરે છે. તે એક એવી સ્થિતિ છે જેમાં મગજમાં અસામાન્ય વિદ્યુત પ્રવૃત્તિ થાય છે, જેના પરિણામે વારંવાર હુમલા અથવા આંચકી આવે છે.
આ હુમલાઓ જુદા જુદા સ્વરૂપમાં પ્રગટ થઈ શકે છે, જેમાં શરીરના અનિયંત્રિત ધ્રુજારી, ચેતના ગુમાવવી, સંવેદનામાં ફેરફાર અથવા ફક્ત એક ક્ષણિક શૂન્યતાનો સમાવેશ થાય છે. એપીલેપ્સી કોઈ માનસિક રોગ નથી અને તે ચેપી પણ નથી. યોગ્ય નિદાન અને સારવારથી, ઘણા લોકો આ રોગ સાથે સામાન્ય જીવન જીવી શકે છે.
એપીલેપ્સી શું છે?
આપણા મગજમાં અબજો ચેતાકોષો (ન્યુરોન્સ) હોય છે જે એકબીજા સાથે વિદ્યુત સંકેતો દ્વારા વાતચીત કરે છે. જ્યારે આ સંકેતોમાં કોઈ વિક્ષેપ આવે છે અથવા તેઓ અસામાન્ય રીતે પ્રસારિત થાય છે, ત્યારે એપીલેપ્ટિક હુમલો આવે છે. આને મગજમાં “વિદ્યુત તોફાન” તરીકે કલ્પના કરી શકાય છે.
એકલ-દોકલ આંચકી આવવી એનો અર્થ એ નથી કે વ્યક્તિને એપીલેપ્સી છે. એપીલેપ્સીનું નિદાન ત્યારે થાય છે જ્યારે કોઈ વ્યક્તિને ઓછામાં ઓછા બે અકારણ હુમલા આવે છે, અથવા જ્યારે એક હુમલા પછી બીજા હુમલાનું જોખમ વધારે હોય છે.
એપીલેપ્સીના કારણો
એપીલેપ્સીના કારણો જટિલ અને વિવિધ હોઈ શકે છે. કેટલાક કિસ્સાઓમાં, કોઈ ચોક્કસ કારણ શોધી શકાતું નથી, જેને “ઇડિયોપેથિક એપીલેપ્સી” કહેવાય છે. અન્ય કિસ્સાઓમાં, તે નીચેના કારણોસર હોઈ શકે છે:
- આનુવંશિક કારણો: કેટલાક પ્રકારની એપીલેપ્સી આનુવંશિક હોય છે, એટલે કે તે પરિવારોમાં વારસાગત રીતે ચાલી શકે છે. ચોક્કસ જનીનોમાં પરિવર્તન મગજના કોષોના કાર્યને અસર કરી શકે છે અને આંચકીનું કારણ બની શકે છે.
- મગજની ઇજા: માથામાં ગંભીર ઇજા, જેમ કે અકસ્માત અથવા પડી જવાથી થતી ઇજા, મગજમાં ડાઘના પેશીઓ બનાવી શકે છે જે અસામાન્ય વિદ્યુત પ્રવૃત્તિનું કારણ બને છે.
- સ્ટ્રોક (લકવો): મગજમાં રક્ત પ્રવાહમાં અવરોધ (ઇસ્કેમિક સ્ટ્રોક) અથવા રક્તસ્રાવ (હેમરેજિક સ્ટ્રોક) મગજના કોષોને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે અને એપીલેપ્સીનું કારણ બની શકે છે.
- મગજની ગાંઠો: મગજમાં સૌમ્ય (કેન્સર વગરની) અથવા જીવલેણ (કેન્સરવાળી) ગાંઠો મગજની સામાન્ય કાર્યપ્રણાલીમાં અવરોધ ઊભો કરી શકે છે અને આંચકીનું કારણ બની શકે છે.
- ચેપ: મગજને અસર કરતા ચેપ, જેમ કે મેનિન્જાઇટિસ (મગજના આવરણનો સોજો), એન્સેફાલાઇટિસ (મગજનો સોજો), અથવા ન્યુરોસિસ્ટિસર્કોસિસ (ટેપવોર્મ લાર્વા દ્વારા થતો ચેપ), એપીલેપ્સી તરફ દોરી શકે છે.
- જન્મજાત ખામીઓ: જન્મ સમયે મગજના વિકાસમાં ખામીઓ, જેમ કે કોર્ટિકલ ડિસપ્લેસિયા, એપીલેપ્સીનું કારણ બની શકે છે.
- ઓક્સિજનનો અભાવ: જન્મ સમયે અથવા અન્ય કોઈ કારણોસર મગજમાં ઓક્સિજનનો અપૂરતો પુરવઠો મગજના કોષોને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે.
- અન્ય તબીબી સ્થિતિઓ: કેટલીક તબીબી સ્થિતિઓ, જેમ કે અલ્ઝાઇમર રોગ, ડાઉન સિન્ડ્રોમ, અથવા મલ્ટીપલ સ્ક્લેરોસિસ, એપીલેપ્સીનું જોખમ વધારી શકે છે.
એપીલેપ્ટિક હુમલાના પ્રકારો
એપીલેપ્ટિક હુમલાઓને મુખ્યત્વે બે મુખ્ય શ્રેણીઓમાં વિભાજિત કરવામાં આવે છે:
A. ફોકલ (આંશિક) હુમલા: આ પ્રકારના હુમલા ત્યારે થાય છે જ્યારે મગજના એક જ વિસ્તારમાં અસામાન્ય વિદ્યુત પ્રવૃત્તિ શરૂ થાય છે. ફોકલ હુમલાઓને વધુ બે પેટા પ્રકારોમાં વિભાજિત કરવામાં આવે છે:
- સભાન ફોકલ હુમલા:
- લક્ષણો મગજના કયા ભાગમાં હુમલો શરૂ થયો છે તેના પર આધાર રાખે છે.
- મોટર લક્ષણો: શરીરના એક ભાગમાં ખેંચાણ, ઝટકા, અથવા જડતા.
- સંવેદનાત્મક લક્ષણો: ગંધ, સ્વાદ, સ્પર્શ, અથવા દ્રષ્ટિમાં અસામાન્ય સંવેદનાઓ (દા.ત., ઝબકતી લાઇટ, વિચિત્ર ગંધ).
- સ્વાયત્ત લક્ષણો: પેટમાં વિચિત્ર સંવેદના (જેને “ઓરા” કહેવાય છે), હૃદયના ધબકારામાં ફેરફાર, પરસેવો, અથવા ત્વચાનો રંગ બદલાવો.
- માનસિક લક્ષણો: ડર, ચિંતા, અથવા “ડિજાવુ” (પહેલાં જોયું હોય તેવું લાગવું).
- લક્ષણો મગજના કયા ભાગમાં હુમલો શરૂ થયો છે તેના પર આધાર રાખે છે.
- બગડેલી સભાનતા સાથેના ફોકલ હુમલા (Complex Partial Seizures): આ હુમલા દરમિયાન વ્યક્તિની સભાનતા આંશિક રીતે અથવા સંપૂર્ણપણે બગડી જાય છે. વ્યક્તિ મૂંઝાયેલી અથવા આસપાસની પરિસ્થિતિથી અજાણ દેખાઈ શકે છે. તેઓ પુનરાવર્તિત હલનચલન કરી શકે છે (જેમ કે હોઠ ચાટવા, ગળું ખંખેરવું, કપડાં ખેંચવા, અથવા ચાલવું). હુમલા પછી, વ્યક્તિને શું થયું તે યાદ ન પણ હોય.
B. જનરલાઇઝ્ડ હુમલા: આ હુમલા ત્યારે થાય છે જ્યારે મગજના બંને ગોળાર્ધમાં એક સાથે અસામાન્ય વિદ્યુત પ્રવૃત્તિ થાય છે. જનરલાઇઝ્ડ હુમલાના ઘણા પ્રકારો છે:
- એબસન્સ સીઝર (પેટિટ માલ સીઝર) (Absence Seizures): આ હુમલાઓ સામાન્ય રીતે બાળકોમાં જોવા મળે છે. વ્યક્તિ થોડીક સેકન્ડો માટે “બ્લેન્ક આઉટ” થઈ જાય છે અથવા શૂન્યમાં તાકી રહે છે. તેઓ સપના જોતા હોય તેવું લાગે છે અને કોઈ જવાબ આપતા નથી. હુમલા પછી, તેઓ તરત જ પોતાની પ્રવૃત્તિ ચાલુ રાખી શકે છે અને તેમને ખબર પણ ન પડે કે શું થયું.
- ટોનિક-ક્લોનિક સીઝર:
- આ સૌથી જાણીતા પ્રકારના હુમલા છે. તેમાં બે તબક્કા હોય છે:
- ટોનિક તબક્કો: સ્નાયુઓ અચાનક સખત થઈ જાય છે, જેના કારણે વ્યક્તિ પડી શકે છે. શ્વાસ અટકી શકે છે અને વ્યક્તિ વાદળી પડી શકે છે.
- ક્લોનિક તબક્કો: સ્નાયુઓમાં રિધમિક ઝટકા આવે છે, જેના કારણે હાથ-પગ ખેંચાય છે. વ્યક્તિ જીભ કરડી શકે છે અથવા પેશાબ કરી શકે છે. હુમલા પછી, વ્યક્તિ થાકેલી, મૂંઝાયેલી અને ઊંઘમાં હોય છે.
- આ સૌથી જાણીતા પ્રકારના હુમલા છે. તેમાં બે તબક્કા હોય છે:
- માયોક્લોનિક સીઝર (Myoclonic Seizures): આમાં સ્નાયુઓના ટૂંકા, અચાનક, ઝટકાવાળા આંચકા આવે છે, જેમ કે કોઈને ઇલેક્ટ્રિક આંચકો લાગ્યો હોય. તે સામાન્ય રીતે સવારના સમયે જોવા મળે છે.
- એટોનિક સીઝર (ડ્રોપ એટેક) (Atonic Seizures): આમાં સ્નાયુઓ અચાનક તેમનો ટોન ગુમાવે છે, જેના કારણે વ્યક્તિ અચાનક નીચે પડી જાય છે.
- ટોનિક સીઝર (Tonic Seizures)
- ક્લોનિક સીઝર (Clonic Seizures): આમાં સ્નાયુઓમાં માત્ર રિધમિક ઝટકા આવે છે.
એપીલેપ્સીનું નિદાન
એપીલેપ્સીનું નિદાન કરવા માટે, ડોક્ટર દર્દીના તબીબી ઇતિહાસ, હુમલાનું વર્ણન (ચશ્મા દ્વારા અથવા દર્દી દ્વારા), અને કેટલાક પરીક્ષણોનો ઉપયોગ કરે છે:
- તબીબી ઇતિહાસ અને શારીરિક તપાસ: ડોક્ટર હુમલાના લક્ષણો, આવર્તન, અવધિ, અને ટ્રિગર્સ વિશે વિગતવાર પ્રશ્નો પૂછશે. કુટુંબિક ઇતિહાસ અને અન્ય તબીબી સ્થિતિઓ પણ ધ્યાનમાં લેવામાં આવે છે.
- ઇલેક્ટ્રોએન્સેફાલોગ્રામ (EEG): આ સૌથી મહત્વપૂર્ણ પરીક્ષણ છે. તે મગજની વિદ્યુત પ્રવૃત્તિને માપે છે અને મગજમાં અસામાન્ય તરંગો અથવા સ્પાઇક્સને શોધી શકે છે જે આંચકી સૂચવે છે.
- મગજની ઇમેજિંગ:
- મેગ્નેટિક રેઝોનન્સ ઇમેજિંગ (MRI): MRI મગજની વિગતવાર છબીઓ પ્રદાન કરે છે અને ગાંઠો, સ્ટ્રોક, ઇજાઓ, અથવા અન્ય માળખાકીય અસામાન્યતાઓને ઓળખી શકે છે.
- કોમ્પ્યુટેડ ટોમોગ્રાફી (CT) સ્કેન: CT સ્કેન પણ મગજની છબીઓ બનાવી શકે છે, જોકે MRI જેટલી વિગતવાર નથી. તે તીવ્ર ઇજાઓ અથવા રક્તસ્રાવ માટે ઉપયોગી છે.
- રક્ત પરીક્ષણો: કેટલાક કિસ્સાઓમાં, રક્ત પરીક્ષણો ઇલેક્ટ્રોલાઇટ અસંતુલન, ચેપ, અથવા અન્ય તબીબી સ્થિતિઓ તપાસવા માટે કરવામાં આવે છે જે આંચકીનું કારણ બની શકે છે.
- વિડિઓ-EEG મોનિટરિંગ: કેટલાક જટિલ કિસ્સાઓમાં, દર્દીને હોસ્પિટલમાં દાખલ કરવામાં આવે છે જ્યાં EEG અને વિડિઓ રેકોર્ડિંગ એક સાથે કરવામાં આવે છે. આનાથી હુમલાઓનું નિરીક્ષણ કરી શકાય છે અને મગજમાં કયા વિસ્તારમાંથી હુમલો શરૂ થાય છે તે ઓળખવામાં મદદ મળે છે.
એપીલેપ્સીની સારવાર
એપીલેપ્સીની સારવારનો મુખ્ય ધ્યેય હુમલાઓને નિયંત્રિત કરવાનો અને દર્દીને સામાન્ય જીવન જીવવામાં મદદ કરવાનો છે. સારવારનો પ્રકાર એપીલેપ્સીના પ્રકાર, હુમલાની આવર્તન, અને દર્દીની એકંદર આરોગ્ય સ્થિતિ પર આધાર રાખે છે.
- એન્ટી-એપીલેપ્ટિક દવાઓ (AEDs): આ દવાઓ એપીલેપ્સીની સારવારનો મુખ્ય આધાર છે. તેઓ મગજમાં વિદ્યુત પ્રવૃત્તિને સ્થિર કરીને કામ કરે છે અને હુમલાઓને અટકાવવામાં મદદ કરે છે. વિવિધ પ્રકારની AEDs ઉપલબ્ધ છે, અને ડોક્ટર દર્દી માટે સૌથી યોગ્ય દવા અથવા દવાઓના સંયોજનને પસંદ કરશે. દવાઓ નિયમિતપણે અને ડોક્ટરની સલાહ મુજબ લેવી મહત્વપૂર્ણ છે. દવાઓ અચાનક બંધ કરવાથી ગંભીર હુમલા આવી શકે છે.
- આહાર ઉપચાર (Dietary Therapies): કેટલાક કિસ્સાઓમાં, ખાસ કરીને બાળકોમાં જ્યારે દવાઓ અસરકારક ન હોય, ત્યારે કીટોજેનિક આહાર (Ketogenic Diet) જેવો ઉચ્ચ ચરબી, ઓછો કાર્બોહાઇડ્રેટ આહાર સૂચવવામાં આવી શકે છે. આ આહાર શરીરમાં કીટોન્સ ઉત્પન્ન કરે છે જે મગજમાં હુમલાઓને નિયંત્રિત કરવામાં મદદ કરી શકે છે.
- વેગસ નર્વ સ્ટીમ્યુલેશન (VNS): જ્યારે દવાઓ અસરકારક ન હોય અને શસ્ત્રક્રિયા શક્ય ન હોય, ત્યારે VNS એક વિકલ્પ હોઈ શકે છે. આમાં છાતીમાં એક નાનું ઉપકરણ પ્રત્યારોપણ કરવામાં આવે છે જે ગરદનમાં વેગસ નર્વને વિદ્યુત કઠોળ મોકલે છે, જેનાથી હુમલાઓની સંખ્યા અને તીવ્રતા ઘટાડવામાં મદદ મળે છે.
- મગજની શસ્ત્રક્રિયા (Brain Surgery): શસ્ત્રક્રિયા એવા દર્દીઓ માટે એક વિકલ્પ છે જેમને ફોકલ એપીલેપ્સી હોય અને જેમનો હુમલો મગજના ચોક્કસ, ઓળખી શકાય તેવા વિસ્તારમાંથી શરૂ થતો હોય જે દૂર કરી શકાય. શસ્ત્રક્રિયાનો ઉદ્દેશ્ય હુમલાઓનું કારણ બનેલા મગજના ભાગને દૂર કરવાનો છે. આ એક જટિલ પ્રક્રિયા છે અને તે દરેક દર્દી માટે યોગ્ય નથી.
- પ્રતિભાવશીલ ન્યુરોસ્ટીમ્યુલેશન (RNS) અને ડીપ બ્રેઈન સ્ટીમ્યુલેશન (DBS): આ નવીન સારવારો છે જે મગજમાં નાના ઇલેક્ટ્રોડ્સ પ્રત્યારોપણ કરીને અસામાન્ય વિદ્યુત પ્રવૃત્તિને શોધી કાઢે છે અને તેને સુધારે છે. તેઓ ગંભીર, ડ્રગ-પ્રતિરોધક એપીલેપ્સી ધરાવતા કેટલાક લોકો માટે ઉપલબ્ધ છે.
એપીલેપ્સી સાથે જીવવું: વ્યવસ્થાપન અને સલાહ
એપીલેપ્સી સાથે જીવવું પડકારજનક હોઈ શકે છે, પરંતુ યોગ્ય વ્યવસ્થાપન અને સાવચેતીઓ સાથે, ઘણા લોકો સક્રિય અને પરિપૂર્ણ જીવન જીવી શકે છે.
- દવાઓનું નિયમિત સેવન: ડોક્ટર દ્વારા સૂચવેલ દવાઓ નિયમિતપણે લેવી સૌથી મહત્વપૂર્ણ છે. દવાઓ છોડવાથી હુમલાનું જોખમ વધી શકે છે.
- હુમલાના ટ્રિગર્સ ઓળખવા: કેટલાક લોકોને ચોક્કસ ટ્રિગર્સ હોય છે જે હુમલાને પ્રેરિત કરી શકે છે, જેમ કે ઊંઘનો અભાવ, તણાવ, દારૂ, અથવા અમુક લાઇટ પેટર્ન. આ ટ્રિગર્સને ઓળખવા અને ટાળવાનો પ્રયાસ કરો.
- પર્યાપ્ત ઊંઘ: નિયમિત ઊંઘનું સમયપત્રક જાળવવું મહત્વપૂર્ણ છે, કારણ કે ઊંઘનો અભાવ હુમલાનું જોખમ વધારી શકે છે.
- તણાવ વ્યવસ્થાપન: તણાવ એપીલેપ્સીના હુમલાને ટ્રિગર કરી શકે છે. યોગ, ધ્યાન, અને અન્ય આરામની તકનીકો તણાવ ઘટાડવામાં મદદ કરી શકે છે.
- આલ્કોહોલ અને ડ્રગ્સથી દૂર રહો: આલ્કોહોલ અને ગેરકાયદેસર ડ્રગ્સ એપીલેપ્સીની દવાઓ સાથે પ્રતિક્રિયા કરી શકે છે અને હુમલાનું જોખમ વધારી શકે છે.
- સલામતીના પગલાં:
- ઊંચાઈવાળી જગ્યાઓ, ખુલ્લો અગ્નિ, અને જોખમી મશીનરીથી સાવધ રહો.
- જ્યારે સ્નાન કરતા હો ત્યારે દરવાજો ખુલ્લો રાખો અથવા કોઈને નજીક રહેવા કહો.
- જો હુમલા આવતા હોય, તો વાહન ચલાવવાથી દૂર રહો જ્યાં સુધી ડોક્ટર મંજૂરી ન આપે.
- સહાય જૂથો: એપીલેપ્સી સાથે જીવતા અન્ય લોકો સાથે વાતચીત કરવી અને સહાય જૂથોમાં જોડાવાથી ભાવનાત્મક ટેકો મળી શકે છે અને અનુભવો શેર કરી શકાય છે.
- જાગૃતિ અને શિક્ષણ: પરિવાર, મિત્રો, શિક્ષકો, અને સહકાર્યકરોને એપીલેપ્સી વિશે શિક્ષિત કરવાથી તેઓ હુમલા દરમિયાન કેવી રીતે મદદ કરવી તે જાણી શકે છે અને ગેરસમજો ઘટાડી શકાય છે.
હુમલા દરમિયાન શું કરવું? (પ્રથમ સારવાર)
જો કોઈ વ્યક્તિને એપીલેપ્ટિક હુમલો આવે, તો નીચેના પગલાં લો:
- શાંત રહો: ગભરાશો નહીં.
- વ્યક્તિને સલામત જગ્યાએ ખસેડો: જો શક્ય હોય તો, વ્યક્તિને પડતી અટકાવો અને તેમને જમીન પર નરમાશથી સુવડાવો. જો આસપાસ જોખમી વસ્તુઓ હોય તો તેને દૂર કરો.
- માથાને સુરક્ષિત કરો: માથા નીચે નરમ વસ્તુ, જેમ કે જેકેટ અથવા ઓશીકું મૂકો.
- ટાઈટ કપડાં ઢીલા કરો: ગરદન આસપાસના ટાઈટ કપડાં (જેમ કે કોલર) ઢીલા કરો.
- કંઈપણ મોંમાં ન મૂકો: ભૂતકાળમાં લોકો માનતા હતા કે મોંમાં ચમચો કે અન્ય વસ્તુ મૂકવાથી જીભ કરડવાથી બચી શકાય છે, પરંતુ આ ખોટું છે અને વ્યક્તિને ઈજા પહોંચાડી શકે છે.
- હુમલાનો સમય નોંધી લો: હુમલો કેટલો સમય ચાલે છે તે નોંધો.
- વ્યક્તિને પકડી રાખશો નહીં: વ્યક્તિના ધ્રુજારીને રોકવાનો પ્રયાસ કરશો નહીં.
- હુમલા પછી: જ્યારે હુમલો બંધ થાય, ત્યારે વ્યક્તિને તેમની બાજુ પર ફેરવો જેથી લાળ અથવા ઉલટી ગળાવી ન જાય. તેમને આરામ કરવા દો અને જ્યારે તેઓ જાગી જાય ત્યારે તેમને શાંતિથી વાત કરો.
- ક્યારે ડોક્ટરને બોલાવવા:
- જો હુમલો 5 મિનિટથી વધુ ચાલે.
- જો વ્યક્તિને એક પછી એક હુમલા આવે.
- જો વ્યક્તિને ઈજા થઈ હોય.
- જો વ્યક્તિ સભાનતા પાછી ન મેળવે.
- જો આ પહેલો હુમલો હોય.
- જો વ્યક્તિ ગર્ભવતી હોય.
એપીલેપ્સી અને સામાજિક ગેરસમજો
એપીલેપ્સી વિશે ઘણી ગેરસમજો પ્રવર્તે છે જે વ્યક્તિના સામાજિક જીવન પર નકારાત્મક અસર કરી શકે છે.
- ચેપી રોગ: એપીલેપ્સી ચેપી નથી. તે એક ન્યુરોલોજીકલ સ્થિતિ છે.
- માનસિક રોગ: એપીલેપ્સી માનસિક રોગ નથી. તે મગજની શારીરિક સ્થિતિ છે.
- ભૂત-પ્રેતનો પ્રકોપ: આ એક જૂની અને ખોટી માન્યતા છે. એપીલેપ્સી એક તબીબી સ્થિતિ છે અને તેની સારવાર શક્ય છે.
- સામાન્ય જીવન જીવવામાં અસમર્થ: યોગ્ય સારવાર અને વ્યવસ્થાપન સાથે, એપીલેપ્સી ધરાવતા મોટાભાગના લોકો સામાન્ય જીવન જીવી શકે છે, જેમાં નોકરી, શિક્ષણ, અને સામાજિક સંબંધોનો સમાવેશ થાય છે.
આ ગેરસમજોને દૂર કરવી અને સમાજમાં જાગૃતિ લાવવી અત્યંત મહત્વપૂર્ણ છે જેથી એપીલેપ્સી ધરાવતા લોકો કલંક અને ભેદભાવ વિના જીવી શકે.
નિષ્કર્ષ
એપીલેપ્સી એક ગંભીર છતાં વ્યવસ્થાપિત ન્યુરોલોજીકલ ડિસઓર્ડર છે. વૈજ્ઞાનિક પ્રગતિ અને સારવારના વિકલ્પોના વિકાસને કારણે, એપીલેપ્સી ધરાવતા મોટાભાગના લોકો સામાન્ય અને સક્રિય જીવન જીવી શકે છે. વહેલું નિદાન, યોગ્ય દવાઓનું સેવન, અને જીવનશૈલીમાં ફેરફાર હુમલાઓને નિયંત્રિત કરવામાં અને જીવનની ગુણવત્તા સુધારવામાં મદદ કરી શકે છે.
એપીલેપ્સી વિશે જાગૃતિ ફેલાવવી, ગેરસમજો દૂર કરવી, અને સહાનુભૂતિપૂર્ણ વાતાવરણ બનાવવું એ એપીલેપ્સી ધરાવતા લોકો માટે સમાનતા અને સન્માન સુનિશ્ચિત કરવા માટે નિર્ણાયક છે. જો તમને અથવા તમારા પરિવારમાં કોઈને એપીલેપ્સીના લક્ષણો હોય, તો તાત્કાલિક ડોક્ટરની સલાહ લેવી જરૂરી છે.
