કાનમાં અવાજ આવતો હોય (ટિનીટસ) તો શું કરવું?
કાનમાં અવાજ આવવો, જેને તબીબી ભાષામાં ટિનીટસ (Tinnitus) કહેવાય છે, તે એક સામાન્ય સમસ્યા છે. આ અવાજ ગુંજારવ, સીટી જેવો, ઘંટડી જેવો કે અન્ય કોઈ પણ પ્રકારનો હોઈ શકે છે અને તે એક અથવા બંને કાનમાં સંભળાઈ શકે છે. ટિનીટસ કોઈ રોગ નથી, પરંતુ તે અન્ય કોઈ મૂળભૂત સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાનો સંકેત હોઈ શકે છે. જો તમને કાનમાં સતત અવાજ આવતો હોય, તો ડૉક્ટરની સલાહ લેવી અત્યંત જરૂરી છે.
ટિનીટસના સંભવિત કારણો:
ટિનીટસના ઘણા કારણો હોઈ શકે છે, જેમાં નીચેના મુખ્ય છે:
- મોટા અવાજનો સંપર્ક: લાંબા સમય સુધી મોટા અવાજમાં રહેવાથી કાનના આંતરિક કોષોને નુકસાન થઈ શકે છે, જેનાથી ટિનીટસ થઈ શકે છે.
- વધતી ઉંમર: ઉંમર વધવાની સાથે શ્રવણશક્તિમાં ઘટાડો થવો સામાન્ય છે, અને આ ઘટાડા સાથે ટિનીટસ પણ થઈ શકે છે.
- કાનમાં મેલ જામવો: કાનમાં વધુ પડતો મેલ જામવાથી શ્રવણશક્તિમાં અવરોધ આવી શકે છે અને ટિનીટસ થઈ શકે છે.
- કાનના હાડકાંની સમસ્યા: કાનના મધ્ય ભાગમાં આવેલા હાડકાં (ઓસિકલ્સ) માં કોઈ સમસ્યા હોય તો પણ ટિનીટસ થઈ શકે છે.
- રક્તવાહિની સંબંધિત સમસ્યાઓ: કેટલીક રક્તવાહિનીની સમસ્યાઓ, જેમ કે હાઈ બ્લડ પ્રેશર, એથરોસ્ક્લેરોસિસ, વગેરે પણ ટિનીટસનું કારણ બની શકે છે.
- કેટલીક દવાઓ: અમુક દવાઓ, જેમ કે એસ્પિરિનની વધુ માત્રા, અમુક એન્ટીબાયોટિક્સ અને કીમોથેરાપી દવાઓ પણ ટિનીટસ કરી શકે છે.
- જબડાંની સમસ્યા (TMJ Disorder): જબડાંના સાંધામાં (ટેમ્પોરોમેન્ડિબ્યુલર જોઈન્ટ) થતી સમસ્યાઓ પણ કાનમાં અવાજનું કારણ બની શકે છે.
- માથામાં ઈજા: માથામાં કે ગરદનમાં થયેલી ઈજા પણ ટિનીટસનું કારણ બની શકે છે.
- મેનિયર રોગ (Meniere’s Disease): આ રોગમાં કાનના આંતરિક ભાગમાં પ્રવાહીનું દબાણ વધી જાય છે, જેનાથી ટિનીટસ, ચક્કર અને શ્રવણશક્તિમાં ઘટાડો થઈ શકે છે.
કાનમાં અવાજ આવતો હોય તો શું કરવું?
જો તમને કાનમાં અવાજ આવવાની સમસ્યા હોય, તો નીચેના પગલાં લઈ શકાય:
- ડૉક્ટરની સલાહ લો: સૌથી પહેલાં કાન, નાક અને ગળા (ENT) ના નિષ્ણાત ડૉક્ટરનો સંપર્ક કરો. ડૉક્ટર તમારી તપાસ કરશે અને ટિનીટસના મૂળભૂત કારણને ઓળખવાનો પ્રયાસ કરશે.
- કારણની સારવાર: જો ટિનીટસનું કોઈ ચોક્કસ કારણ હોય, તો તેની સારવાર કરવાથી અવાજ બંધ થઈ શકે છે અથવા ઓછો થઈ શકે છે. ઉદાહરણ તરીકે, જો કાનમાં મેલ જામ્યો હોય, તો તેને સાફ કરવાથી રાહત મળી શકે છે. જો કોઈ દવાને કારણે ટિનીટસ થતો હોય, તો ડૉક્ટર દવા બદલવાની કે ડોઝ ઘટાડવાની સલાહ આપી શકે છે.
- ધ્વનિ ઉપચાર (Sound Therapy):
- વ્હાઈટ નોઈઝ મશીન (White Noise Machine): આ ઉપકરણ તમારા કાનમાં થતા અવાજને ઢાંકી દેતો સતત, સૌમ્ય અવાજ ઉત્પન્ન કરીને તમારી અગવડતા ઘટાડે છે.
- માસ્કિંગ ડિવાઈસીસ (Masking Devices): કાનમાં પહેરવામાં આવતા નાના ઉપકરણો જે હળવો અવાજ ઉત્પન્ન કરીને ટિનીટસના અવાજને ઢાંકે છે.
- નેચર સાઉન્ડ્સ (Nature Sounds): વરસાદ, દરિયાના મોજાં, કે અન્ય કુદરતી અવાજોની રેકોર્ડિંગ પણ મદદરૂપ થઈ શકે છે.
- જીવનશૈલીમાં ફેરફાર:
- તણાવ ઘટાડો: તણાવ ટિનીટસને વધુ ખરાબ કરી શકે છે. યોગ, ધ્યાન, ઊંડા શ્વાસ લેવાની કસરતો તણાવ ઘટાડવામાં મદદ કરી શકે છે.
- કેફીન અને નિકોટિન ટાળો: કેફીન (ચા, કોફી) અને નિકોટિન (ધૂમ્રપાન) ટિનીટસને વધારી શકે છે, તેથી તેનો ઉપયોગ ઓછો કરવો અથવા ટાળવો જોઈએ.
- આલ્કોહોલ મર્યાદિત કરો: આલ્કોહોલ પણ ટિનીટસ પર અસર કરી શકે છે.
- પૂરતી ઊંઘ લો: સારી ઊંઘ ટિનીટસના સંચાલનમાં મદદ કરી શકે છે.
- વ્યાયામ કરો: નિયમિત વ્યાયામ કરવાથી શરીર સ્વસ્થ રહે છે અને તણાવ ઘટે છે.
- કાનની સુરક્ષા: ભવિષ્યમાં ટિનીટસને રોકવા માટે, જો તમે મોટા અવાજવાળા વાતાવરણમાં કામ કરતા હોવ અથવા લાઉડ મ્યુઝિક સાંભળતા હોવ, તો કાનનાં પ્લગ (earplugs) અથવા હેડફોન (headphones) નો ઉપયોગ કરો.
- આહારમાં ધ્યાન: અમુક ખોરાક ટિનીટસને અસર કરતા નથી, પરંતુ સંતુલિત અને પૌષ્ટિક આહાર લેવો હંમેશા ફાયદાકારક છે.
ક્યારે ચિંતા કરવી?
જો કાનમાં અવાજ આવવાની સાથે નીચેના લક્ષણો પણ હોય, તો તાત્કાલિક ડૉક્ટરનો સંપર્ક કરો:
- એક કાનમાં જ અવાજ આવતો હોય.
- સાંભળવામાં મુશ્કેલી પડતી હોય.
- ચક્કર આવતા હોય.
- માથાનો દુખાવો થતો હોય.
- ચહેરા પર નબળાઈ કે લકવો જણાતો હોય.
યાદ રાખો, ટિનીટસ એક અવરોધરૂપ સમસ્યા હોઈ શકે છે, પરંતુ યોગ્ય નિદાન અને સારવારથી તેના લક્ષણોને નિયંત્રિત કરી શકાય છે અને જીવનની ગુણવત્તા સુધારી શકાય છે. ડૉક્ટરની સલાહ વિના કોઈ પણ પ્રકારની સ્વ-સારવાર ટાળવી જોઈએ.
