સાઇનસાઇટિસ (Sinusitis)

સાઇનસાઇટિસ શું છે?

સાઇનસાઇટિસ એ એક સામાન્ય તબીબી સ્થિતિ છે જેમાં ખોપરીના આગળના ભાગમાં આવેલા સાઇનસ (હવાથી ભરેલા પોલાણ) માં સોજો અથવા બળતરા થાય છે. આ સાઇનસ નાકની પાછળ, કપાળના નીચેના ભાગમાં, ગાલના હાડકાંની નજીક અને આંખોની વચ્ચે આવેલા હોય છે. જ્યારે આ સાઇનસમાં પ્રવાહી ભરાઈ જાય છે અથવા વાયરસ, બેક્ટેરિયા કે ફૂગના કારણે ચેપ લાગે છે, ત્યારે સાઇનસાઇટિસ થાય છે.

સાઇનસાઇટિસના મુખ્ય લક્ષણો

સાઇનસાઇટિસના લક્ષણો તેની તીવ્રતા અને સમયગાળા પર આધાર રાખે છે. કેટલાક સામાન્ય લક્ષણો નીચે મુજબ છે:

• ચહેરા પર દબાણ અથવા દુખાવો: ખાસ કરીને આંખો, નાક અને ગાલની આસપાસ.
• અનુનાસિક ભીડ અથવા બંધ નાક: નાક બંધ થઈ જવું અને શ્વાસ લેવામાં મુશ્કેલી થવી.
• જાડો, વિકૃત અનુનાસિક સ્રાવ: નાકમાંથી જાડો, પીળો કે લીલો કફ નીકળવો.
• માથાનો દુખાવો: ખાસ કરીને કપાળ, આંખો પાછળ અથવા ચહેરા પર દબાણ સાથે.
• ઉધરસ: જે રાત્રે વધુ ખરાબ થઈ શકે છે.
• ગંધ અથવા સ્વાદની ભાવનામાં ઘટાડો.
• ગળામાં બળતરા અથવા સુકુ ગળું.
• કાનમાં દબાણ અથવા ભરાયેલા હોવાની લાગણી.
• થાક.
• તાવ (કેટલાક કિસ્સાઓમાં, ખાસ કરીને તીવ્ર સાઇનસાઇટિસમાં).
• ખરાબ શ્વાસ.
• દાંતનો દુખાવો.

સાઇનસાઇટિસના કારણો

સાઇનસાઇટિસના મુખ્ય કારણોમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

• વાયરલ ચેપ: લગભગ 90% કિસ્સાઓમાં, સાઇનસાઇટિસ શરદી અને ફ્લૂ જેવા વાયરલ ચેપને કારણે થાય છે.
• બેક્ટેરિયલ ચેપ: વાયરલ ચેપ પછી બેક્ટેરિયલ ચેપ લાગી શકે છે, જેનાથી સ્થિતિ વધુ ગંભીર બને છે.
• એલર્જી: પરાગરજ (પોલન), ધૂળ અથવા અન્ય એલર્જનને કારણે સાઇનસમાં સોજો આવી શકે છે, જે સાઇનસાઇટિસનું જોખમ વધારે છે.
• ફંગલ ચેપ: કેટલાક દુર્લભ કિસ્સાઓમાં ફૂગ પણ સાઇનસાઇટિસનું કારણ બની શકે છે.
• નાકમાં અસામાન્યતાઓ: જેમ કે વિચલિત સેપ્ટમ (નાકના વચ્ચેની દીવાલ વાંકી હોવી) અથવા નાકમાં પોલીપ્સ (નાકમાં માંસનો વધારો) સાઇનસના ડ્રેનેજને અવરોધી શકે છે.
• પ્રદૂષકોનો સંપર્ક: ધુમાડો, પ્રદૂષણ અને અન્ય વાતાવરણીય બળતરા પણ સાઇનસાઇટિસનું કારણ બની શકે છે.
• રોગપ્રતિકારક શક્તિની નબળાઈ: નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ ધરાવતા લોકોમાં ચેપનું જોખમ વધુ હોય છે.

સાઇનસાઇટિસના પ્રકારો

સાઇનસાઇટિસ મુખ્યત્વે નીચેના પ્રકારના હોય છે:

• તીવ્ર સાઇનસાઇટિસ (Acute Sinusitis): આ પ્રકારનો ચેપ ઝડપથી વિકસે છે અને સામાન્ય રીતે 4 અઠવાડિયાથી ઓછા સમય સુધી ચાલે છે. તે ઘણીવાર શરદી કે ફ્લૂ પછી થાય છે.
• સબએક્યુટ સાઇનસાઇટિસ (Subacute Sinusitis): આ 4 થી 12 અઠવાડિયા સુધી ચાલી શકે છે.
• ક્રોનિક સાઇનસાઇટિસ (Chronic Sinusitis): આ પ્રકારના સાઇનસાઇટિસના લક્ષણો 12 અઠવાડિયાથી વધુ સમય સુધી ચાલુ રહે છે.
• રિકરન્ટ સાઇનસાઇટિસ (Recurrent Sinusitis): જ્યારે વ્યક્તિને વર્ષમાં 4 કે તેથી વધુ વખત તીવ્ર સાઇનસાઇટિસના એપિસોડ્સ થાય છે.

સાઇનસાઇટિસની સારવાર

સાઇનસાઇટિસની સારવાર તેના કારણ અને તીવ્રતા પર આધાર રાખે છે:

• ઘરેલું ઉપચારો: ગરમ પાણીની વરાળ લેવી, ગરમ પ્રવાહી પીવું, નાકમાં સેલાઇન સ્પ્રેનો ઉપયોગ કરવો.
• દવાઓ:
  • ડીકોન્જેસ્ટન્ટ્સ: નાકની ભીડ ઘટાડવા માટે.
  • નાસિકા કોર્ટીકોસ્ટેરોઇડ્સ: સોજો ઘટાડવા માટે.
  • પીડા રાહતની દવાઓ: માથાનો દુખાવો અને ચહેરાના દુખાવામાં રાહત માટે.
  • એન્ટિબાયોટિક્સ: જો બેક્ટેરિયલ ચેપ હોય તો ડોક્ટર દ્વારા સૂચવવામાં આવે છે.
  • એન્ટિહિસ્ટેમાઇન્સ: જો એલર્જીને કારણે સાઇનસાઇટિસ હોય.
• ઇમ્યુનોથેરાપી: એલર્જી-સંબંધિત સાઇનસાઇટિસ માટે.
• શસ્ત્રક્રિયા: જો દવાઓ અસરકારક ન હોય અથવા નાકમાં કોઈ શારીરિક અવરોધ હોય (જેમ કે પોલીપ્સ), તો સર્જરીની જરૂર પડી શકે છે.

જો તમને સાઇનસાઇટિસના લક્ષણો અનુભવાય, તો યોગ્ય નિદાન અને સારવાર માટે ડોક્ટરની સલાહ લેવી મહત્વપૂર્ણ છે.